Werelden uit elkaar laten vallen is makkelijk, ze bij elkaar houden is different koek (over Brexit en 9B potloden)

Vandaag ga ik op bezoek bij meneer K. Aangezien hij meestal aan het werk is, rijd ik naar zijn atelier. Het is er altijd licht en warm. Buiten, achter zijn hoge atelierramen woedt de wereld. Dat klinkt banaal, en dat is het ook.

In de auto, op weg naar Den Bosch duidt Geert Mak op radio 1 de Brexit. 'Het is een puist,' zegt hij, 'die open moest barsten.' Onomkeerbaar dus. Als een wetmatigheid. Ergens stelt me dat gerust. Wetmatige onomkeerbaarheid lijkt minder eng dan populistisch volkschagrijn, ook al zijn de effecten daarvan precies hetzelfde. It's all in the mind. 

Ondertussen donderen hagelstenen vuistgroot uit de lucht, slaan als granaten om me heen in en overstemmen Radio 1. We leven in een tijd dat het gevaar allang niet meer slechts om ons heen sluipt. Het komt nu ook van boven, in de vorm van klimaatsverandering. Het mooie is, we hebben het allemaal aan onszelf te danken. Geen boze dondergoden, gewoon eigen schuld dikke bult.

Vroeger, toen ik klein was en op zondag in de kerk zat, drukte ik tijdens de preek vaak ritmisch uit verveling mijn oren open-en-dicht. Datzelfde geluid komt nu, alleen scherper, vanaf mijn autodak. Poef, poef, poef. Zo moet het ongeveer klinken in de Chak Chak grot, de Zoroastrische tempel. Het verhaal wil dat een Sassasijnse prinses, die vluchtte voor de invasie van de Arabieren en geen water bij zich had, uit wanhoop een stok tegen de rots aan gooide. Sindsdien drupt er continue water uit het steen. Chak, chak, chak.

Goede gedachten, goede woorden, goede daden, sprak de profeet Zarathoestra (Zoroaster) 1200 jaar voor Christus vanuit de filosofie om tot het ‘goede’ te komen. Door jezelf te richten op je innerlijke goedheid volgen de woorden en daden immers vanzelf. Dat klinkt makkelijk, en misschien is dat het ook wel.

Bij aankomst in het atelier is het stil. Op meneer K na, die met een mesje in drie bewegingen zijn potloden scherp slijpt. Chak, chak, chak. 9B. Het zachtste potlood. Vóór hem een kistje met stompjes, achter hem ontstaat een lucht van vijf bij anderhalve meter. Hele werelden tovert hij bij elkaar, met diepzwarte grafiethanden. Handen die hij -uit voorzorg- ver bij me vandaan houdt als ik binnenkom en me tegen hem opkrul, mijn wangen, kin en mond verlangend in zijn hals begraaf. In warm kloppende halzen en getekende luchten kun je makkelijk verdwijnen. In werelden niet. Die vormen het keiharde frame voor alles wat bestaat, met randen waar je vanaf kunt vallen, grenzen om tegenaan te botsen. 

In werelden waar grote hoeveelheden luchten, wangen, kinnen en monden samenleven is denkelijk een bepaalde voorzichtigheid geboden. Bewustzijn. Inlevingsvermogen. Een eeuwig polderen misschien zelfs wel. Hoe saai dat ook is. Nooit gedacht trouwens dat ik dit nog eens zou zeggen. Maar misschien is er geen keuze. Van alle (in de grond) falende politieke systemen is democratie waarschijnlijk de meest te pruimen soort. Ondanks de traagheid, klonterigheid en de verdeeldheid die het soms veroorzaakt..

Terug naar Den Bosch, naar het atelier in de oude fabriek aan het water. Dag en nacht staat meneer K hier aan zijn werelden te werken. Als een boer op zijn akker, zoals hij het zelf zegt. Terwijl ik honderd kilometer verderop zit te schrijven. Ook dat stelt gerust. Onze werelden lijken op elkaar, als magnetische cirkels in cirkels die in-en-om elkaar heen draaien. Waarschijnlijk zoek je dat onbewust toch op, de vertrouwdheid van een thuiskomen in de ander of een omgeving, iets waar je, naarmate je ouder wordt, steeds meer naar gaat verlangen. Het is wat dat betreft niet zo gek dat de meeste Brexitstemmers ouderen zijn. Een groep die gedurende hun lange leven al zoveel verloren heeft. Op een dag is daar de rek uit. En dan wil je simpelweg terug naar hoe het was. Naar huis. Toen je nog iets van controle over je leven leek te hebben.

Als je wil dat mensen bij je blijven moet je goed voor ze zorgen. Ze redenen geven om te blijven. Dat geldt voor bedrijven, gezinnen, relaties, geloofsgemeenschappen, en ook voor Europa. Werelden uit elkaar laten vallen is makkelijk. Ze bij elkaar houden is different koek.